Ravijnjaar 2026: crisis of kans voor vernieuwing?

Door Etienne Verlaat & Cor Meurs

Gemeenten vrezen een financiële crisis in 2026, ook wel het ‘ravijnjaar’ genoemd. Het rijk stapt dan over op een andere financieringssystematiek. Gemeenten lopen hierdoor vanaf dan jaarlijks gezamenlijk ruim 3 miljard euro mis uit het gemeentefonds. Een korting van maar liefst 8%, waardoor begrotingen onder grote druk komen te staan. Gemeenten zijn onder meer verantwoordelijk voor jeugdzorg, woningbouw en armoedebeleid. Hoe ga je als gemeente om met zo’n financiële terugval? Ga je bezuinigen of biedt dit juist ook een kans op vernieuwing? Hoe zou het zijn als gemeenten visie en moed zouden tonen om radicale keuzes te maken en hun dienstverlening te vernieuwen?

Positieve mindset

In het hele land hoor je dat gemeentes plannen maken om te bezuinigen. Maar overal een beetje minder via de kaasschaafmethode lijkt niet toereikend. Er zullen ingrijpende keuzes gemaakt moeten worden en ombuigingen moeten plaatsvinden.
Wij zien deze crisis ook als een kans en spreken liever van vernieuwen in plaats van bezuinigen en ombuigen. Waarom? Omdat vernieuwen ons in een helpende mindset brengt. Bezuinigen (ombuigen) kost energie en brengt ons in weerstand en een negatieve mindset van bedreiging.
Vernieuwen geeft energie en brengt betrokken ambtenaren, politici en burgers in een positieve mindset van kansen voor de toekomst. En juist die positieve mindset is zo belangrijk als je ingrijpende maatregelen te nemen hebt. Het maakt ons creatiever en zorgt dat we open komen te staan voor vernieuwing, die leidt tot grotere effectiviteit, efficiency en slimmer organiseren.

Vernieuwen geeft energie en brengt betrokkenen in een postieve mindset

Samen slimmer simpel

Wij denken dus dat een crisis met grote financiële tekorten juist ook kansen biedt. Kansen om processen en dienstverlening radicaal te vernieuwen. Simpelweg omdat alleen het verbeteren van het huidige dan niet meer voldoet. Daarbij gaan we uit van samen slimmer simpel.

Samen | Betrek de doelgroep zelf bij de dienstverlening. Met de juiste begeleiding kunnen jongeren, ouderen of mensen met een migratieachtergrond vaak heel veel zelf. Zorgen voor wordt dan stimuleren en inspireren. En breng daarbij de verschillende doelgroepen juist bij elkaar.
Werk integraal en leer van elkaars expertise, ervaring en aanpak. Wat kan het sociaal domein leren van het fysiek domein en andersom? Hoe hangt onderwijs samen met jeugdzorg? Dat geeft nieuwe inzichten.
Betrek de burger zelf in de uitvoering. Maak het groen in de wijk tot een buurttuin, die wordt onderhouden door de bewoners zelf met groenvoorziening als coach. Buurttuinen zorgen gelijk ook voor sociale verbinding en veiligheid in de wijk. Zorg dat vitale ouderen met eenzame, hulpbehoevende ouderen in contact komen. Dat maakt zorgprofessionals, die steeds minder beschikbaar zijn, overbodig. Zo maar twee ‘gekke ideeën’ in een oneindig creatief potentieel. Hoe gekker hoe beter, want de gekste ideeën kunnen via door-associëren tot nuttige, werkbare vernieuwingen uitgroeien.

Slimmer | Zorg dat je uit je vaste patronen en programma’s stapt, de waan van de dag en hoe het standaard gaat. De automatische piloot is heel handig voor routine klussen, maar niet als je echte vernieuwing wilt doorvoeren. Zorg voor een frisse blik. Denk buiten de kaders, want problemen los je niet op op het niveau waarop ze veroorzaakt zijn. Als je doet wat je deed, krijg je wat je kreeg. Dus als iets niet werkt of door de financiële situatie te duur uitpakt, zul je iets nieuws moeten bedenken en doen. Maak daarbij ook gebruik van kunstmatige intelligentie, een ontwikkeling die onvermijdelijk is en je dus maar beter in je voordeel kunt laten werken.

Simpel | We maken processen vaak onnodig ingewikkeld. Houd het simpel, met het doel voor ogen, met minder bureaucratie en daarmee goedkoper. Denk bij elke stap in een proces goed na waarom je hem zet en of die iets toevoegt. Streef naar ontregeling en schrap zoveel mogelijk regels en kijk wat er gebeurt. Ga uit van vertrouwen en dat de meeste mensen deugen. Dan zijn veel controleprocedures overbodig. Vertrouwen zal ook het bestuurlijke besluitvormingsproces versimpelen en versnellen. Dat alles bespaart een hoop tijd en geld.

Van reactief naar creatief

In onze aanpak gaan wij van reactief naar creatief. Want echte vernieuwing vraagt om een creatieve insteek, anders dan gangbaar. En dat zal even wennen zijn en vraagt om tijd en uitproberen. Uiteindelijk zal het ons veel opleveren. Zo’n creatief-wijs vernieuwingstraject doorloopt VIER, al dan niet repeterende, fasen: Verkenning, Ideevorming, Experimenteren en Realiseren. In elke fase maken we onderscheid tussen het divergeren, eerst zoveel mogelijk ideeën en inzichten verzamelen en het convergeren, pas daarna beoordelen op haalbaarheid en een keuze maken.

Echte vernieuwing vraagt om een creatieve insteek, anders dan gangbaar

Inhoud gedreven nieuw voor oud

Bij financiële tekorten wordt veelal gelijk naar de afdeling financiën gekeken. Hoe gaan we dit financieel oplossen? Wij zoeken de financiële winst juist in de inhoud en betrekken (ook) de professionals uit het primaire proces, het sociaal en fysiek domein. Daarbij geldt nieuw voor oud. Welke processen of dienstverlening doen we niet meer en welke gaan we nieuw starten? Want er kunnen pas deuren open gaan, als je eerst deuren sluit.

Intercreatieve sessies

Gedurende het hele traject werken we met een variatie aan intercreatieve sessies, waarbij uitwisseling en creativiteit centraal staan. Een combinatie van inhoud, spel, humor, ratio, creativiteit en argumenten wordt ingezet om maximale effectiviteit te verwerven. Draagvlak is belangrijk. Dat betekent dat we zoveel mogelijk stakeholders bij deze sessies betrekken, zowel vanuit bestuurders, ambtenaren, politici als burgers. Bovendien hoeven we het wiel niet opnieuw uit te vinden en is het goed om te kijken naar hoe andere gemeenten de dingen doen. Hieronder een beperkte opsomming om een beeld te krijgen van de creatieve sessies, die we voor ogen hebben. Als voorbeeld, want die keuze maken we uiteraard samen met de klant.

Verkenning cafés | Aan informele gesprekstafels met een diversiteit aan betrokkenen gaan we in dialoog over het ravijnjaar en verkennen we de problemen en uitdagingen. Creatieve werkvormen als Serious Lego/Playmobil, moodboards, tekenen, klaag- en jubelmuur dagen de deelnemers uit om buiten hun standaarden te kijken.

Creatief denken sessies | Welke ideeën leven er bij burgers, politiek en ambtenaren om met vernieuwing geld te besparen? Creatief Denken prikkelt onze hersenen om nieuwe denkpaden te vinden. Het haalt ons uit ons cirkel denken en brengt zo onverwachte originele oplossingen en ideeën. De beste ideeën worden geselecteerd.

Innovatie-labs | Tijdens intercreatieve werksessies met een diversiteit aan stakeholders worden de beste ideeën uitgewerkt en uitgeprobeerd met serious gaming. Wat leren we van de experimenten en wat betekent dat voor de realisatie? Door de innovatie-labs buiten de waan van de dag te plaatsen, ontstaat ruimte voor vernieuwing.

Beste keuze verkiezing | Tijdens een plenaire bijeenkomst met de stakeholders (bestuurders, ambtenaren, politici, burgers) worden de oplossingskeuzes voortkomend uit de eerdere sessies gepitcht. Ook hier wordt gebruik gemaakt van creatieve werkvormen, als het perfecte plaatje, video clip, storytelling. Vervolgens vindt de verkiezing plaats van de beste keuze oplossing ravijnjaar.

Meer weten?

Benieuwd hoe creatief-wijze vernieuwing voor jouw gemeente kan gaan werken?
Neem dan contact met ons op voor een verkennend gesprek.

Etienne Verlaat (financieel adviseur en facilitator) en Cor Meurs (projectleider, HR & communicatie adviseur en facilitator) zijn de oprichters van het Centrum voor Creatieve Wijsheid.
Vandaaruit geven zij coaching en trainingen, en ondersteunen zij teams en organisaties in creatief wijze probleemoplossing en visievorming.
In hun vernieuwingstrajecten combineren ze creativiteit met inhoud, gericht op het behalen van resultaten.